Trong hơn ba thập kỷ đổi mới, kinh tế Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu quan trọng, trong đó khu vực kinh tế tư nhân nổi lên như một động lực chủ lực. Nếu như giai đoạn đầu, khu vực này chỉ chiếm tỷ trọng khiêm tốn trong GDP và hoạt động chủ yếu dưới hình thức hộ cá thể, thì đến nay, kinh tế tư nhân đã khẳng định vai trò không thể thay thế. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, năm 2024, khu vực tư nhân chiếm khoảng 51% GDP, trở thành khu vực đóng góp lớn nhất so với kinh tế nhà nước và khu vực FDI. Sự phát triển mạnh mẽ này gắn liền với chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, trong đó Nghị quyết số 68-NQ/TW đã nhấn mạnh phát triển kinh tế tư nhân là một nhiệm vụ chiến lược, lâu dài, nhằm khai thác tối đa tiềm năng nội lực và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.
Vai trò của kinh tế tư nhân được thể hiện rõ ở nhiều khía cạnh. Trước hết là sự đóng góp vào GDP. Từ mức 39–40% GDP giai đoạn 2010–2015, tỷ trọng của khu vực tư nhân đã tăng lên khoảng 50–51% GDP giai đoạn 2022–2024. Con số này phản ánh sự mở rộng không ngừng về quy mô và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh cá thể. Bên cạnh đó, khu vực tư nhân còn tạo việc làm chủ yếu cho xã hội. Với hơn 82% lực lượng lao động, tương đương khoảng 40 triệu người, đang làm việc trong khu vực này, kinh tế tư nhân không chỉ tạo nguồn thu nhập ổn định cho hàng triệu gia đình mà còn góp phần hình thành tầng lớp trung lưu, nâng cao sức mua trong nước và củng cố nền tảng tiêu dùng nội địa.
Khu vực kinh tế tư nhân cũng đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, áp lực cạnh tranh đã thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu – phát triển, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo, thương mại điện tử và các giải pháp số hóa chuỗi cung ứng. Một số doanh nghiệp tư nhân lớn của Việt Nam đã khẳng định vị thế trong khu vực, đặc biệt ở các lĩnh vực công nghệ, hàng tiêu dùng, logistics và nông sản chế biến. Chính sự năng động và đổi mới đó đã giúp nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Kinh tế tư nhân góp phần cải thiện năng suất lao động, đa dạng hóa sản phẩm, mở rộng thị trường xuất khẩu. Năm 2024, khu vực này đóng góp hơn 27% tổng kim ngạch xuất khẩu, đặc biệt trong các ngành dệt may, da giày, nông sản chế biến, thủy sản và dịch vụ logistics.
Một khía cạnh quan trọng khác là đóng góp cho ngân sách nhà nước. Ngoài GDP, khu vực tư nhân còn chiếm khoảng 35% tổng thu ngân sách nhà nước thông qua thuế thu nhập doanh nghiệp, VAT, thuế tiêu thụ đặc biệt và các loại phí, lệ phí khác. Nguồn thu ổn định này giúp tăng khả năng đầu tư công, bảo đảm an sinh xã hội và phát triển hạ tầng. Nhìn rộng hơn, sự lớn mạnh của kinh tế tư nhân đã góp phần gia tăng nguồn lực quốc gia, giảm phụ thuộc vào vốn đầu tư nước ngoài, đồng thời bảo đảm sự tự chủ của nền kinh tế.
Tính đến cuối năm 2024, cả nước có khoảng 900.000 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó trên 97% là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Cùng với đó, Việt Nam có khoảng 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, đóng góp khoảng 30% GDP nhưng phần lớn chưa được thống kê đầy đủ trong hệ thống doanh nghiệp, gây khó khăn trong việc hoạch định chính sách hỗ trợ. Trong bức tranh này, một số tập đoàn tư nhân lớn đã vươn tầm quốc tế, trở thành “đầu tàu” trong các ngành công nghiệp chế biến chế tạo, hàng không, thương mại điện tử, tài chính – ngân hàng. Tuy nhiên, đa phần doanh nghiệp tư nhân vẫn đối diện hạn chế về quy mô nhỏ, vốn ít, công nghệ lạc hậu, khả năng quản trị còn yếu. Đây là rào cản lớn cần tháo gỡ để khu vực tư nhân phát triển đồng đều, bền vững.
Mặc dù đã đạt nhiều thành tựu, khu vực kinh tế tư nhân vẫn đối diện một số thách thức. Hệ thống khung khổ pháp lý chưa hoàn thiện, nhiều thủ tục hành chính còn phức tạp, tạo gánh nặng cho doanh nghiệp. Khó khăn về vốn cũng là vấn đề nổi cộm, khi hơn 70% doanh nghiệp nhỏ và vừa gặp trở ngại trong tiếp cận tín dụng ngân hàng do thiếu tài sản thế chấp hoặc hồ sơ chưa đạt yêu cầu. Năng lực quản trị còn hạn chế, phần lớn doanh nghiệp chưa áp dụng các mô hình quản trị hiện đại, chưa chú trọng chiến lược dài hạn, dẫn đến khả năng chống chịu trước biến động thị trường còn yếu. Liên kết chuỗi sản xuất – cung ứng còn lỏng lẻo, sự gắn kết giữa doanh nghiệp tư nhân với doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp FDI và hợp tác xã chưa chặt chẽ, khiến giá trị gia tăng thấp và khó tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Ngoài ra, chuyển đổi số chưa đồng đều, nhiều doanh nghiệp nhỏ chưa đủ nguồn lực để áp dụng công nghệ mới, thương mại điện tử, khiến năng lực cạnh tranh bị hạn chế.
Nghị quyết 68-NQ/TW khẳng định phát triển kinh tế tư nhân là một nhiệm vụ chiến lược lâu dài, đặt ra các mục tiêu cụ thể: đến năm 2030, khu vực kinh tế tư nhân đóng góp khoảng 55–58% GDP, trở thành một trong những trụ cột chính bảo đảm tăng trưởng nhanh, bền vững; đến năm 2045, khi Việt Nam trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao, khu vực tư nhân dự kiến đóng góp trên 60% GDP, với đội ngũ doanh nhân hùng hậu, có tầm vóc khu vực và quốc tế.
Để hiện thực hóa các mục tiêu này, nhiều giải pháp then chốt được đặt ra. Trước hết là cải thiện môi trường kinh doanh. Nhà nước cần tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ pháp luật, minh bạch hóa chính sách, chống tham nhũng, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng cho mọi thành phần kinh tế. Tiếp đó là hỗ trợ tiếp cận vốn. Thị trường vốn, thị trường chứng khoán cần được phát triển, đồng thời khuyến khích sự ra đời của các quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ phát triển khoa học – công nghệ. Các chính sách tín dụng xanh và các gói hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa cần được triển khai mạnh mẽ.
Một giải pháp khác là thúc đẩy chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo. Chính phủ có thể áp dụng các chính sách ưu đãi về thuế, tài chính cho doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, thương mại điện tử, đồng thời hỗ trợ đào tạo nhân lực số. Cùng với đó là phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, khuyến khích hình thành các trung tâm đổi mới sáng tạo, vườn ươm doanh nghiệp, tăng cường liên kết giữa trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp. Đây là nền tảng nuôi dưỡng tinh thần doanh nhân và tạo ra các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo có khả năng cạnh tranh toàn cầu.
Một định hướng quan trọng là tăng cường liên kết chuỗi. Các chính sách cần khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia chuỗi cung ứng của các tập đoàn lớn, cả trong nước và quốc tế, từ đó nâng cao giá trị gia tăng và năng lực cạnh tranh quốc gia. Song song, cần chú trọng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Việc xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng quản trị, kỹ năng số, kỹ năng đổi mới sáng tạo cho doanh nhân và người lao động là hết sức cần thiết, gắn đào tạo với nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp.
Nếu thực hiện đồng bộ các giải pháp, đến năm 2045, Việt Nam sẽ hình thành một hệ sinh thái doanh nghiệp tư nhân năng động, sáng tạo, hội nhập toàn cầu, đóng góp trên 60% GDP và trở thành trụ cột chính của nền kinh tế. Đội ngũ doanh nhân Việt Nam sẽ ngày càng bản lĩnh, sáng tạo, có trách nhiệm xã hội, góp phần nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Không chỉ dừng ở chỉ tiêu kinh tế, sự phát triển của kinh tế tư nhân còn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc, đó là nâng cao chất lượng cuộc sống, hình thành tầng lớp trung lưu đông đảo, thúc đẩy tiến trình hiện đại hóa đất nước và hiện thực hóa khát vọng Việt Nam hùng cường, thịnh vượng vào năm 2045.
Kinh tế tư nhân ở Việt Nam đã chứng minh được vai trò trung tâm trong quá trình phát triển. Những đóng góp về GDP, việc làm, ngân sách, đổi mới sáng tạo và năng lực cạnh tranh quốc gia là minh chứng rõ nét. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu Nghị quyết 68, cần một chiến lược đồng bộ, sự quyết tâm của Nhà nước, cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội. Với sự đồng hành của chính sách, sự năng động của doanh nghiệp và khát vọng vươn lên của đội ngũ doanh nhân, khu vực kinh tế tư nhân chắc chắn sẽ trở thành trụ cột của nền kinh tế Việt Nam hiện đại, sáng tạo và bền vững, đưa đất nước tiến bước vững chắc đến mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào giữa thế kỷ XXI.
